Nội dung của Đề án “Bảo vệ và phát huy giá trị di sản thực hành tín ngưỡng Tam phủ của người Việt”

1. LÝ DO XÂY DỰNG ĐỀ ÁN

Lý do thứ nhất: Ngày 01/12/2016, tại Phiên họp Uỷ ban Liên Chính phủ về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể lần thứ 11 của UNESCO diễn ra tại thành phố Addis Ababa, nước Cộng hòa dân chủ Liên bang Ethiopia, di sản Thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam/Tứ phủ của người Việt đã chính thức được UNESCO ghi danh tại Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Kể từ đây“Thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” đã được cả thế giới biết đến và là niềm tự hào của của người dân Việt Nam nói riêng và cả thế giới nói chung.

Tuy nhiên, trong những năm gần đây cũng đã xuất hiện những biến tướng trong các lễ nghi của tín ngưỡng, hoặc lợi dụng những giá trị của di sản văn hóa này, một số tổ chức, cá nhân đã có những hoạt động mang tính lệch chuẩn…

Lý do thứ 2, ngày 7.9.2022, Viện Phát triển Văn hóa Dân tộc tổ chức thành công Hội thảo: Văn hóa quản lý di sản trong thời kỳ hội nhập và phát triển, qua hội thảo đã đặt ra nhiều vấn đề cần giải quyết về mối quan hệ giữa Văn hóa quản lý và quản lý văn hóa, đặc biệt trong việc phát huy giá trị văn hóa phi vật thể thực hành tín ngưỡng thờ mẫu tam, tứ phủ của người Việt. Tại Hội thảo nhiều nhà thực hành tín ngưỡng đã đóng góp những ý kiến rất bổ ích trong công tác bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa phi vật thể và họ vẫn tiếp tục muốn trao đổi tại các diễn đàn nhằm đóng góp cho Lãnh đạo Đảng Nhà nước để có những chính sách phù hợp trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị của di sản văn hóa phi vật thể.

Với những lý do trên đây, để Thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam, Tứ phủ của người Việt tiếp tục được bảo tồn, gìn giữ và phát huy được giá trị của di sản văn hóa phi vật thể đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, tránh được những biến tướng không đáng có, đồng thời ghi nhận những ý kiến của các đối tượng được quản lý hay nói cách khác là những phản ánh của những người thực hành tín ngưỡng, Viện Phát triển Văn hóa Dân tộc tổ chức Diễn đàn: “ Bảo vệ và Phát huy những giá trị di sản Thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ của người Việt”.

Di sản Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt đã đáp ứng được 5 tiêu chí để được ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

2. MỤC ĐÍCH, NHIỆM VỤ THỰC HIỆN ĐỀ ÁN

Để “Thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” tiếp tục được bảo tồn, gìn giữ và phát huy được giá trị của di sản văn hóa phi vật thể đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại , đề án hướng tới mục đích chung: Nâng cao nhận thức cho chủ thể văn hóa thực hành di sản và đội ngũ quản lý văn hóa cấp cơ sở về giá trị của di sản thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt sau khi được UNESCO vinh danh, góp phần thực hiện tốt Chương trình – Hành động bảo vệ và phát huy giá trị di sản tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt do Thủ tướng Chính phủ cam kết với UNESCO. Đồng thời diễn đàn này nhằm thiết thực Kỷ niệm Ngày Di sản Văn hoá Việt Nam (23/11/1945 -23/11/2022); kỷ niệm 6 năm di sản “Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt” được UNESCO công nhận Di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại.

Để thực hiện được mục đích chung nêu ra trên đây, đề án xác định và thực hiện các nhiệm vụ cụ thể sau:

Một là, xác định vai trò quan trọng của di sản văn hóa Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt sau khi được UNESCO ghi danh tại Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, Thủ tướng Chính phủ Việt Nam đã ký cam kết với UNESCO về Chương trình và hành động bảo vệ phát huy giá trị di sản tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt. Theo đó, Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách để quản lý các lễ hội, di sản. Các biện pháp bảo vệ và phát huy giá trị của di sản đã được đưa ra bao gồm: xây dựng chính sách hỗ trợ, thành lập các câu lạc bộ bảo vệ và phát huy giá trị di sản ở địa phương; phục hồi các lễ hội truyền thống; tổ chức nghiên cứu khoa học, xuất bản tài liệu hướng dẫn; tổ chức triển lãm, trưng bày, trình diễn di sản tại bảo tàng; thiết kế các chương trình giảng dạy chính thức và phi chính thức; tôn vinh, công nhận danh hiệu cho các nghệ nhân và thủ nhang, đồng đền tiêu biểu. Các hoạt động đó phản ánh cam kết của Nhà nước, cộng đồng và các nhóm nhằm bảo vệ di sản. Mục tiêu tổng thể là để đảm bảo tính khả thi trong việc thực hành di sản, tránh việc thương mại hóa các nghi lễ.

Hai là, đối với đối tượng được quản lý: Nâng cao nhận thức và ý thức trong quá trình thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ – hiện đã và đang trở thành hoạt động khá phổ biến trong các dịp lễ tết tại các phủ thờ mẫu thuộc nhiều tỉnh thành thuộc châu thổ Bắc Bộ và lan đến nhiều địa phương khác thuộc Trung Bộ và Nam Bộ, thậm chí ở một số nước trên thế giới. Các con nhang, đệ tử và người thực hành di sản này phát huy tinh thần tự nguyện huy động, đóng góp tiền của và sức lực, hỗ trợ cho việc duy trì lễ hội và trùng tu di tích thờ Mẫu, tích cực tham gia các diễn đàn, hội thảo, liên hoan để tôn vinh, gìn giữ , bảo tồn những giá trị của loại hình di sản văn hóa phi vật thể đã được UNESCO công nhận.

Ba là, thêm những giải pháp ứng dụng cụ thể thông qua các hình thức phối kết hợp giữa đội ngũ các nhà khoa học với bộ máy quản lý nhà nước về mặt văn hóa và các thế hệ chủ thể văn hóa để góp phần củng cố, định hướng và nâng cao ý thức cộng đồng cũng như nhận thức của các nhà quản lý về giá trị của di sản văn hóa Thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ của người Việt, từ đó đa dạng hóa các biện pháp khẳng định và tôn vinh giá trị của di sản văn hóa Thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ của người Việt, làm cho di sản đó luôn tòa sáng trong tâm hồn người Việt nói riêng và của nhân loại nói chung.

Chủ trì đề án: ThS Trần Anh Tuấn