Diễn đàn “Tín ngưỡng thờ Mẫu với Phật giáo trong xã hội hiện nay” tại Hà Nội

“Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” là một trong những di sản chứa đựng nhiều giá trị nhân văn và mang bản sắc độc đáo của sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng người Việt. Ngày 1/12/2016, Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp Quốc (UNESCO) xét duyệt và ghi danh “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” vào danh sách “Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại”.

Diễn đàn có sự tham gia của các nhà khoa học và đại diện cộng đồng thực hành di sản.

Nằm ở tâm điểm ngã ba của con đường giao lưu quốc tế theo 2 trục chính Đông – Tây và Bắc – Nam, đây là yếu tố tự nhiên, tạo điều kiện thuận lợi cho cư dân trong vùng dễ dàng giao lưu, tiếp thu tinh hoa văn hóa của khu vực và thế giới; và vì thế, trên con đường truyền giáo của mình, Phật giáo đã chọn và biến Luy Lâu (Bắc Ninh- Việt Nam) cùng với Lạc Dương và Bành Thành (Trung Quốc) trở thành 3 trung tâm Phật giáo lớn nhất thời bấy giờ ở bên ngoài Ấn Độ (khoảng những năm đầu Công nguyên). Dù là một tôn giáo lớn, một hệ tư tưởng triết học sâu sắc và có tính hệ thống, song Phật giáo vẫn rất gần gũi, phù hợp với nền tảng đạo đức, văn hoá của người Việt; bởi thế, ngay khi vừa được gieo trên đất Việt, đạo Phật đã nhanh chóng nảy mầm, bén rễ và gắn bó với đời sống tinh thần, đời sống chính trị- xã hội của người Việt.

Phật giáo khi du nhập vào Việt Nam đã dung hội với tín ngưỡng bản địa thể hiện rõ nét trong Thực hành nghi lễ thờ Phật, thánh, thần và các anh hùng dân tộc là những người có công trong quá trình lịch sử xây dựng đất nước cho đến nay. Một trong những biểu hiện của sự hòa nhập và dung hội của Phật giáo với các tín ngưỡng bản địa là tục thờ Mẹ hay tục thờ Nữ thần của người Việt mà đặc trưng là tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt.

Phật giáo đã dần dần được bản địa hóa, hội nhập với môi trường tôn giáo tín ngưỡng truyền thống Việt Nam để góp phần xây dựng một đời sống văn hóa tâm linh bền chặt, mang lại sức sống cho hồn cốt văn hóa dân tộc. Chính từ mối quan hệ sinh động bền chặt đó, tín ngưỡng thờ Mẫu nói chung và tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ nói riêng đã có những sự gắn kết mang tính đặc thù, dù có lúc thăng trầm nhưng mối quan hệ mang tính “cộng mệnh – cộng cảm” đã hội tụ để trở thành sức sống bền vững cho các di sản văn hóa mang bản sắc dân tộc Việt, cội nguồn hình thành nên các giá trị và hệ giá trị văn hóa Việt Nam trong tiến trình lịch sử dân tộc.

Ban tổ chức Diễn đàn trao tặng giấy khen cho các nghệ nhân.

Với truyền thống “hiếu nghĩa bác ái”, đạo lý “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc, tín ngưỡng thờ Mẫu Việt Nam và Phật giáo luôn thể hiện sự hướng thiện, nuôi dưỡng mối quan hệ nhân sinh và xây đắp nên những yếu tố truyền thống tốt đẹp cho đạo lý dân tộc từ hàng nghìn năm qua. Sự hỗn dung giữa Phật giáo với tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt góp phần làm cho văn hóa, tâm thức người Việt trở nên hoàn chỉnh hơn, phong phú hơn, sâu sắc hơn và nêu cao tinh thần yêu nước, yêu chuộng hòa bình của Phật giáo.

Với một hình thức sinh hoạt văn hóa – tín ngưỡng đặc thù, gắn với không ít hành vi mang tính hai mặt của đời sống văn hóa, sinh hoạt tín ngưỡng thờ Mẫu đã và đang tích hợp trong đó những “thách thức văn hóa” đa dạng và phức tạp. Chính vì thế, những năm qua, công tác bảo tồn, nghiên cứu và phát huy giá trị của tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ ở nhiều tỉnh thành, đặc biệt là các tỉnh thuộc khu vực châu thổ Bắc Bộ, tuy đã đạt được nhiều bước tiến đáng khích lệ, có tác động định hướng tích cực theo đúng cơ chế, chính sách của Nhà nước, nhưng vẫn còn đặt ra một số vấn đề thực tế, cần được nhìn nhận khách quan và xem xét cụ thể để thúc đẩy sự phát triển của sinh hoạt văn hóa dân gian và đời sống văn hóa xã hội nói chung, trong điều kiện lịch sử – xã hội hiện nay.

Diễn đàn “Tín ngưỡng thờ Mẫu với Phật giáo trong xã hội hiện nay”.

Hiện nay có một bộ phận công chúng hiểu chưa đúng, đánh đồng hoặc coi di sản thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt vừa được UNESCO vinh danh chỉ là hầu đồng. Hiểu như vậy là chưa đúng, hầu đồng hay còn gọi là lên đồng chỉ là 1 nghi thức của di sản thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ. Bên cạnh đó, còn có các thực hành khác như nghi lễ thờ cúng, hoạt động lễ hội với các nghi lễ như: rước thỉnh kinh, xếp chữ, các hoạt động văn hóa truyền thống trong lễ hội… Sự tham gia sinh hoạt cộng đồng tìm hiểu và thực hành sáng tạo các giá trị văn hóa liên quan đến di sản đó là sự tích hợp rất nhiều biểu hiện mang giá trị văn hóa sinh động và sâu sắc.

Nhìn nhận dưới góc độ chăm sóc sức khỏe tinh thần, từ khi tín ngưỡng, tôn giáo xuất hiện ở Việt Nam xây dựng niềm tin, điểm tựa tinh thần cho người dân. sự phát triển của tín ngưỡng, tôn giáo trên tiến trình lịch sử theo hướng phát triển phong phú, đa dạng đã trở thành nguồn sống, nuôi dưỡng, chăm sóc sức khỏe tinh thần cho dân tộc Việt Nam vượt qua muôn vàn khó khăn về thiên tại, địch họa trong lịch sử dựng nước, đấu tranh bảo vệ chủ quyền, xây dựng và phát triển đất nước. Bên cạnh vai trò chăm sóc sức khỏe tinh thần cho cộng đồng, vấn đề chăm sóc sức khỏe thể chất cũng được cộng đồng tín ngưỡng, tôn giáo phát huy mạnh mẽ và có những đóng góp to lớn trong tiến trình lịch sử xây dựng và phát triển đất nước.

Diễn đàn văn hóa khoa học mang tính ứng dụng của Viện Phát triển Văn hóa Dân tộc phối kết hợp với Hội Giáo dục và Chăm sóc sức khỏe cộng đồng Việt Nam là bước đầu để thiết kế những hình thức hoạt động văn hóa sâu rộng hơn, hướng tới mục tiêu thực hiện thành công Chương trình – Hành động quốc gia bảo vệ và phát huy giá trị di sản thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu nói riêng và sự nghiệp bảo vệ và khai thác giá trị di sản văn hóa dân tộc nói chung, đáp ứng nhu cầu chấn hung văn hóa và xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc trong điều kiện xã hội đương đại, đáp ứng niềm tin và sự tôn trọng của UNESCO và cộng đồng nhân loại.